Ochrona przed zwolnieniem z pracy – komu przysługuje?

Zatrudnianie pracowników niesie ze sobą określone obowiązki dla pracodawcy. Jednym z nich jest ochrona niektórych grup pracowników przed zwolnieniem z pracy. Pracodawca, przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu z pracownikiem umowy o pracę, powinien sprawdzić, czy pracownik nie podlega ochronie przed zwolnieniem, a jeśli tak – jaki zakres ochrony go dotyczy.

Których pracowników i w jakich sytuacjach nie można zwolnić? Jakie zmiany związane z wypowiedzeniem pracy weszły w życie pod koniec kwietnia 2022 roku?

Zaznaczmy na początku, że omówione niżej przepisy dotyczące ochrony przed zwolnieniem dotyczą tylko rozwiązania umowy o pracę. Nie mają zastosowania do umowy zlecenia czy umowy o dzieło.

Pracownik w wieku przedemerytalnym

Ochronie przed zwolnieniem podlegają pracownicy w wieku przedemerytalnym, czyli ci, którym do nabycia prawa do emerytury brakuje maksymalnie 4 lat. Należy też pamiętać o konieczności posiadania określonego stażu pracy umożliwiającego uzyskanie prawa do emerytury. Obecnie wynosi on 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Powszechny wiek emerytalny wynosi 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Przed zwolnieniem chronione są zatem 56-letnie kobiety i 61-letni mężczyźni.

Co ważne, ochrona w wieku przedemerytalnym dotyczy również tych pracowników, którzy mają prawo do wcześniejszej emerytury. Obowiązuje ich obniżony wiek emerytalny. Ustalono go m.in. dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Wynosi on 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, o ile legitymują się co najmniej 20-letnim (kobiety) lub 25-letnim (mężczyźni) stażem pracy, obejmującym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W przypadku tych osób ochrona przedemerytalna zaczyna obowiązywać 4 lata przed osiągnięciem obniżonego wieku emerytalnego.

Poza tym okres ochronny przed emeryturą dotyczy tylko osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony lub określony. Jeśli umowa na czas określony wygasa u danego pracodawcy wcześniej niż osiągnięcie wieku emerytalnego, to ochrona przedemerytalna nie obowiązuje.

Ochrona pracownika w wieku przedemerytalnym dotyczy wyłącznie wypowiedzenia, co oznacza, że pracodawca jest uprawniony do rozwiązania umowy o pracę takiego pracownika bez wypowiedzenia, czyli z winy pracownika (zwolnienie dyscyplinarne) i bez winy pracownika (w sytuacji ogłoszenia upadłości i likwidacji pracodawcy).

Przepisów o ochronie przedemerytalnej nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Kiedy pracownik osiągnie wiek emerytalny nie jest już chroniony przed zwolnieniem. Pracodawca może go zwolnić, jednak jedynym powodem zwolnienia nie może być nabycie uprawnień emerytalnych. Może dostać wypowiedzenie m.in. z powodu niewłaściwego wykonywania obowiązków zawodowych, częstego wykorzystywania zwolnienia lekarskiego lub ze względu na likwidację stanowiska pracy.

Pracownik na zwolnieniu lekarskim

Nie można rozwiązać za wypowiedzeniem umowy o pracę pracownika w czasie, gdy przebywa on na zwolnieniu lekarskim.

Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę w takim przypadku ma charakter czasowy.

Jeśli nieobecność z powodu choroby dotyczy pracownika, który zatrudniony jest u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy, można rozwiązać jego umowę bez wypowiedzenia po 3 miesiącach choroby.

Jeśli pracownik ma dłuższy staż, albo jest na zwolnieniu z powodu choroby zawodowej lub choroby w wyniku wypadku przy pracy, można rozwiązać z nim umowę bez wypowiedzenia po wyczerpaniu okresu zasiłkowego (182 dni lub 270 dni w przypadku gruźlicy) i ewentualnym pobraniu przez pierwsze trzy miesiące świadczenia rehabilitacyjnego.

Pracownika na zwolnieniu lekarskim można zwolnić dyscyplinarnie. Podstawą do rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia, z jego winy, może być sytuacja, gdy w niewłaściwy sposób wykorzystuje zwolnienie lekarskie, np. wykonuje w tym czasie pracę na rzecz innego pracodawcy lub wyjeżdża na urlop.

Ochrona pracownika przed wypowiedzeniem umowy w trakcie choroby nie obowiązuje, gdy firma ogłasza upadłość lub likwidację.

Pracownica w ciąży

Pracownica, która jest w ciąży, jest chroniona przed:

• wypowiedzeniem umowy o pracę,
• wypowiedzeniem warunków pracy i płacy,
• rozwiązaniem umowy o pracę.

Ochrona przysługuje pracownicy od czasu stwierdzenia ciąży. Stan ciąży zgodnie z przepisami musi być stwierdzony zaświadczeniem lekarskim.

Ochrona pracownicy w ciąży przed rozwiązaniem umowy o pracę nie działa, jeśli pracownica została zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej na okres próbny, który nie przekracza miesiąca.

Jeśli została z nią podpisana:

• umowa na okres próbny przekraczający miesiąc
lub
• umowa na czas określony

która uległaby rozwiązaniu po trzecim miesiącu ciąży, taka umowa zostanie automatycznie przedłużona do dnia porodu. W tym dniu umowa ulegnie rozwiązaniu, a pracodawca będzie miał obowiązek wystawienia świadectwa pracy.

W sytuacji, gdy pracodawca nie wie o tym, że pracownica jest w ciąży i wręczy jej oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę, a pracownica w okresie wypowiedzenia przedstawi zaświadczenie, że jest w ciąży, pracodawca ma obowiązek wycofać złożone wypowiedzenie. Jej umowa o pracę nadal trwa.

Ochrona pracownicy w ciąży nie obowiązuje, jeśli zachodzą przyczyny, które umożliwiają rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy (zwolnienie dyscyplinarne), i organizacja związkowa (jeśli działa w firmie), która reprezentuje pracownicę, wyraziła zgodę na jej zwolnienie, a także w sytuacji, gdy firma ogłasza upadłość lub likwidację.

Pracownik w czasie urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego

Ochronie przed zwolnieniem podlegają osoby przebywające na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim, ojcowskim – matka, ojciec lub inny członek rodziny (na przykład matka pracownicy matki lub matka pracownika ojca).

Ochrona z tego powodu nie przysługuje pracownikowi, który zawarł umowę na okres próbny nieprzekraczający miesiąca.

Ochrona nie obowiązuje również w przypadku zwolnienia dyscyplinarnego oraz wtedy, gdy firma ogłasza upadłość lub likwidację.

Pracownik w czasie urlopu wychowawczego

Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy:

• pisemny wniosek o urlop wychowawczy
lub
• pisemny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu.

W pierwszym wypadku pracownik jest chroniony przed zwolnieniem od dnia złożenia wniosku do zakończenia urlopu wychowawczego, w drugim maksymalnie przez okres 12 miesięcy, chyba że pracownik wcześniej wróci do starego wymiaru czasu pracy.

Rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę jest dopuszczalne z powodów dyscyplinarnych (bez wypowiedzenia z winy pracownika), przy ogłoszeniu likwidacji lub upadłości przez pracodawcę oraz przy zwolnieniach indywidualnych i grupowych z przyczyn niedotyczących pracowników.

Pracownik w trakcie urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecności

Umowa o pracę nie może zostać rozwiązana za wypowiedzeniem, jeśli pracownik przebywa na urlopie:

• urlopie wypoczynkowym
• urlopie na żądanie,
• urlopie szkoleniowym,
• urlopie bezpłatnym (urlop do innych celów niż praca u innego pracodawcy na podstawie porozumienia z dotychczasową firmą).

Również jest chroniony w sytuacji, gdy jest nieobecny z powodu innej usprawiedliwionej przyczyny, na przykład sprawowania opieki nad dzieckiem czy odosobnienia w związku z chorobą zakaźną.

Pracodawca może go zwolnić tylko wtedy, gdy pracownik naruszy Kodeks Pracy (zwolnienie dyscyplinarne), gdy pracodawca ogłasza upadłość lub likwiduje firmę, oraz gdy urlop trwa dłużej niż 3 miesiące, a pracodawca przeprowadza w firmie zwolnienia indywidualne lub grupowe.

Działacz związkowy

Ochronie przed wypowiedzeniem warunków pracy i płacy podlegają niektórzy członkowie związków zawodowych. Ochrona dotyczy:

• członków organizacji związkowej wskazanych przez związek w uchwale zarządu
• osób wykonujących pracę zarobkową, które są członkami organizacji związkowej i mogą ją reprezentować w kontaktach z pracodawcą.

Nie każda więc osoba, która przystąpi do organizacji związkowej lub zaangażuje się w jej działanie będzie chroniona przed zwolnieniem.

Którzy członkowie organizacji związkowej i w jakiej liczbie zostaną objęci ochroną decyduje związek zawodowy na podstawie odrębnych przepisów. Informuje on następnie pracodawcę, których działaczy związkowych organizacja obejmuje ochroną. Jeśli organizacja związkowa nie wskazała chronionych działaczy związkowych, to do momentu ich wskazania ochrona będzie przysługiwała przewodniczącemu organizacji lub komitetu założycielskiego.

Ochrona przysługuje działaczom związkowym przez cały okres określony uchwałą zarządu organizacji, a dodatkowo przez czas odpowiadający połowie okresu wskazanego w uchwale zarządu organizacji, jednak maksymalny okres to rok.

Jeśli pracodawca chciałby zwolnić takiego pracownika lub zmienić jego warunki pracy lub płacy musi uzyskać zgodę zakładowej organizacji związkowej, do której należy działacz. Jeśli organizacja związkowa w przewidzianym terminie nie odpowie jest to równoznaczne z udzieleniem zgody.

Ochrona działacza związkowego nie będzie obowiązywała wtedy, gdy firma ogłasza upadłość lub likwidację.

Poszerzenie katalogu pracowników chronionych przed zwolnieniem

W związku z wejściem w życie 23 kwietnia 2022 roku Ustawy o obronie Ojczyzny poszerzył się dotychczasowy katalog osób chronionych przed zwolnieniem.

Przepisy ustawy zakazują pracodawcom rozwiązywania umów o pracę z osobami powołanymi do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej oraz zasadniczej terytorialnej służby wojskowej.

Ochronę mają zapewnioną również małżonkowie żołnierzy odbywających zasadniczą służbę wojskową. Nie będzie ich można zwolnić z pracy przez 9 miesięcy, czyli tyle, ile ma trwać obowiązkowa służba zasadnicza.

Rozwiązanie umowy z małżonkiem żołnierza może nastąpić wyłącznie dyscyplinarnie, z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Warto dodać, że ochrona przed zwolnieniem z pracy żony lub męża poborowego przewidziana jest wyłącznie w sytuacji przywrócenia obowiązkowej służby zasadniczej, która na razie nie jest planowana. Dobrowolne zgłoszenie żołnierza do służby nie będzie chroniło jego małżonka przed zwolnieniem.

Na zakończenie warto podkreślić, że mimo ochrony przed zwolnieniem zawsze i w każdym momencie może dojść do rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron, gdy pracownik i pracodawca zgodnie wyrażą taką wolę.

2022-05-13

Usługi księgowe
BRGS Biuro Rachunkowe Grzegorz Sasin
Warszawa (Praga)