Pracownicy będący rodzicami cieszą się szczególnymi przywilejami związanymi z wychowaniem dzieci. Część z nich przysługuje wyłącznie ojcom. Inne uprawnienia ojcowie mogą dzielić z matką dziecka.
Poznaj najważniejsze z nich.
Po narodzinach dziecka ojciec ma prawo do płatnego urlopu okolicznościowego, czyli dodatkowych dni wolnych, udzielanych w związku z zaistnieniem szczególnych wydarzeń w życiu pracownika. W tym przypadku ojciec może otrzymać 2 dni wolne. Nie są one odliczane od liczby dni przysługującego mu normalnie urlopu wypoczynkowego.
Przepisy nie określają dokładnie, w jakim terminie należy wykorzystać te dodatkowe dni. Ważne jednak, by termin urlopu pozostawał w ścisłym związku czasowym z danym wydarzeniem. Może to być np. kilka dni po narodzinach dziecka, w celu załatwienia spraw związanych z rejestracją w urzędzie stanu cywilnego. Jeśli pracownik chciałby wykorzystać te dni wolne później, powinien wskazać powód, dla którego tak się stało (np. wyjście matki z dzieckiem ze szpitala w późniejszym terminie).
Urlop okolicznościowy przyznawany jest pracownikowi wyłącznie na jego wniosek. Wynagrodzenie za czas trwania urlopu okolicznościowego liczy się w taki sam sposób, jak w przypadku urlopu wypoczynkowego.
Więcej o urlopie okolicznościowym znajdziesz w naszym tekście „Urlop okolicznościowy – kiedy przysługuje i w jakim wymiarze?”
Niezależnie od urlopu macierzyńskiego, który przysługuje matce – ojcu również przysługuje osobny urlop ojcowski. Ma on wymiar do dwóch tygodni, niezależnie od liczby dzieci, które mu się urodziły.
Urlop ojcowski musi być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia. Później pracownik nie będzie już mógł z niego skorzystać, urlop przepada.
Urlop ojcowski można wykorzystać jednorazowo lub w dwóch częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień (tydzień urlopu ojcowskiego odpowiada 7 dniom kalendarzowym). Ojciec może korzystać ze swojego urlopu w czasie, gdy matka dziecka przebywa na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim lub wychowawczym. Przepisy na to pozwalają.
Urlop ojcowski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika, a pracodawca musi go uwzględnić, jeśli został złożony w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.
W czasie korzystania z urlopu ojciec-pracownik objęty jest taką samą ochroną, jak w przypadku korzystania z urlopu macierzyńskiego. Oznacza to, że w czasie urlopu pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z nim umowy o pracę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika i reprezentująca pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
Urlop ojcowski jest płatny – pracownik uzyska 100% swojego dotychczas otrzymywanego wynagrodzenia.
Urlop macierzyński, który przysługuje pracującej matce wynosi:
– 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
– 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
– 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
– 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
– 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Obowiązkowo matka musi wykorzystać po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu. Po tym czasie ma prawo zrezygnować z pozostałej części na rzecz ojca dziecka.
Urlop „tacierzyński” przypada bezpośrednio po przerwanym urlopie macierzyńskim matki. Udzielany jest na pełne tygodnie i nie można go dzielić na części. By przyznano mu urlop ojciec musi złożyć do pracodawcy pisemny wniosek na co najmniej 14 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Wniosek musi zawierać informację o okresie urlopu, o który się ubiega, informację o okresie urlopu wykorzystanym przez matkę dziecka, a także deklarację potwierdzającą rezygnację matki z pozostałej części urlopu macierzyńskiego. Obowiązkowo należy również okazać dokument potwierdzający narodziny dziecka.
Urlop „tacierzyński” jest płatny. Ojcu przysługuje wynagrodzenie w takim wymiarze, jak matce, czyli 100% średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy, jeśli matka nie będzie korzystała z urlopu rodzicielskiego lub 80%, jeśli matka zdecyduje się skorzystać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim z urlopu rodzicielskiego.
Co ważne, zasiłek macierzyński z tego tytułu uzyska również ojciec niezatrudniony na umowę o pracę, jednakże objęty ubezpieczeniem chorobowym. Jedynym warunkiem jest przerwanie przez niego działalności zarobkowej na czas trwania urlopu. Wysokość świadczenia w typowych przypadkach będzie wynosić tyle, ile zarabiał on przeciętnie z tytułu wykonywanych zleceń czy prowadzenia działalności.
Bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego obojgu rodzicom łącznie przysługuje urlop rodzicielski. Urlop ten jest dobrowolny, można z niego skorzystać, ale nie trzeba.
Urlop rodzicielski wynosi:
– 32 tygodnie – po urodzeniu jednego dziecka,
– 34 tygodnie – po urodzeniu dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.
Od decyzji rodziców zależy, jak ten urlop wykorzystają. Mogą to zrobić:
– w całości – urlop rodzicielski wykorzystuje tylko jedno z rodziców – matka lub ojciec,
– równocześnie – urlop rodzicielski wykorzystują oboje rodzice w tym samym czasie, w takiej sytuacji każde z nich ma prawo do 16 lub 17 tygodni urlopu, czyli łącznie cały jego wymiar (32 lub 34 tygodnie),
– na zmianę – matka i ojciec dzielą się 32 lub 34 tygodniami.
Jeżeli rodzice zdecydują się wykorzystać urlop na zmianę będą mogli podzielić go maksymalnie na 4 części. Każda z tych części nie może być krótsza niż 8 tygodni. Wyjątkiem jest pierwsza część, która w przypadku urodzenia jednego dziecka nie może być krótsza niż 6 tygodni oraz sytuacja, gdy pozostała do wykorzystania ostatnia część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni.
Poszczególne części mogą być wykorzystane przez matkę lub ojca dziecka, według własnych ustaleń. Pierwsza część urlopu musi przypadać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Dwie części tego urlopu w wymiarze do 16 tygodni mogą być wykorzystane później, do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Jeśli urlop ma być wykorzystany w pełnym wymiarze bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, co do zasady decyzja musi być podjęta w ciągu trzech tygodni po porodzie.
Wniosek o urlop rodzicielski należy złożyć na piśmie w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem urlopu. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika.
Urlop rodzicielski jest płatny. Jeśli wykorzystany jest w jednej części, to rodzicowi należy się 80% wymiaru wynagrodzenia, a jeśli w kilku częściach, to 100% za pierwsze 6 tygodni i po 60% za pozostałe tygodnie.
Warto jeszcze dodać, że pracownik za zgodą pracodawcy może w każdym momencie zrezygnować z urlopu rodzicielskiego i powrócić do pracy. Może też łączyć urlop z pracą, ale wykonywaną maksymalnie na pół etatu u swojego pracodawcy. W takiej sytuacji wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, którą pracownik wykonuje w trakcie urlopu. Nie może być jednak dłuższy niż 64 tygodnie – w przypadku urodzenia się jednego dziecka albo 68 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Ojciec-pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Do okresu zatrudnienia wlicza się czas pracy u wszystkich dotychczasowych pracodawców, ale też okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Może być wykorzystany jednorazowo lub podzielony na nie więcej niż 5 części. Pomiędzy wydzielonymi częściami mogą pojawić się przerwy. Długość każdej części jest określana przez pracownika i zależy w pełni od niego. Należy tylko pamiętać, że urlopu wychowawczego udziela się na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.
Jeżeli dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności i wymaga osobistej opieki pracownika, może on skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego również w wymiarze do 36 miesięcy, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia.
Urlop wychowawczy przysługuje łącznie obojgu rodzicom. Co jednak ważne, każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca z wymiaru urlopu. Oznacza to, że np. matka nie może wykorzystać pełnego 36-miesięcznego urlopu wychowawczego, ponieważ z jednego miesiąca musi obowiązkowo skorzystać ojciec. Jeśli tego nie zrobi, ten jeden miesiąc przepada, nie może być przeniesiony na matkę. Podobnie ojciec dziecka może skorzystać maksymalnie z 35 miesięcy urlopu wychowawczego – pozostały miesiąc urlopu należy do matki dziecka. Wyjątkiem są rodzice samotnie wychowujący dziecko, którzy mogą w całości wykorzystać urlop 36-miesięczny.
Rodzice mogą korzystać z urlopu wychowawczego oddzielnie, jedno po drugim, lub jednocześnie. Łączny czas korzystania z urlopu nie może przekraczać maksymalnego wymiaru przewidzianego w kodeksie, czyli 36 miesięcy.
Warto wspomnieć, że ojciec może skorzystać z urlopu wychowawczego, nawet jeśli matka dziecka nie ma pracy, jest na urlopie bezpłatnym, macierzyńskim czy wypoczynkowym.
Urlop wychowawczy przyznawany jest na wniosek pracownika złożony w formie pisemnej co najmniej na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. We wniosku musi się znaleźć określenie czasu trwania urlopu wychowawczego na podane dziecko, informacje o urlopie wychowawczym, który już został wykorzystany oraz decyzja dotycząca podzielenia urlopu na części lub wykorzystania go w całości.
W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, pod warunkiem, że nie będzie to kolidować z możliwością osobistego opiekowania się dzieckiem. Może też, za zgodą pracodawcy udzielającego urlopu, zrezygnować z urlopu i wrócić do pracy.
Urlop wychowawczy nie jest płatny, jednak pracownik może ubiegać się o zasiłek rodzinny oraz specjalny dodatek do zasiłku, który przysługuje rodzinom o najniższych dochodach. Ma też opłacane składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz zdrowotne z budżetu państwa.
Zarówno matka, jak i ojciec pracujący na podstawie umowy o pracę i wychowujący przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat mają prawo w ciągu roku kalendarzowego do zwolnienie w wymiarze 2 dni lub 16 godzin.
Rodzice mogą wykorzystać przysługujące im zwolnienie łącznie lub oddzielnie. Oznacza to, że 2 dni wolnego (lub 16 godzin) może wykorzystać tylko matka, lub tylko ojciec, albo mogą się podzielić opieką – jeden dzień lub 8 godzin matka, drugi dzień lub 8 godzin ojciec.
By otrzymać zwolnienie wystarczy złożyć wniosek u pracodawcy o udzielenie urlopu w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Nie trzeba przy tym podawać dokładnej przyczyny nieobecności w pracy.
Za czas zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Uprawnienie to przysługuje niezależnie od stażu pracy i wymiaru czasu pracy. Jeśli pracownik nie wykorzysta w danym roku tego zwolnienia nie może żądać od pracodawcy ekwiwalentu.
Pracujący ojciec i matka mogą także otrzymać zwolnienie z pracy, aby sprawować osobistą opiekę nad chorym dzieckiem. Jeżeli nie ukończyło ono jeszcze 14 lat, pracownik ma prawo do 60 dni na opiekę w ciągu roku. Jeśli dziecko jest starsze i pozostaje nadal we wspólnym gospodarstwie domowym z opiekunem przysługuje mu tylko 14 dni.
Za czas zwolnienia rodzic otrzyma zasiłek opiekuńczy z ZUS w wysokości 80% wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku, czyli przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi za okres 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym powstała konieczność zapewnienia opieki.
Rodzicom, którzy sprawują opiekę nad dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia ustawodawca daje też dodatkowe uprawnienia. Może z nich skorzystać zarówno matka, jak i ojciec.
Do uprawnień tych należą:
Zakaz zatrudniania powyżej 8 godzin na dobę – pracodawca nie może zatrudniać pracownika, bez jego zgody, w przedłużonym dobowym czasie pracy, czyli nie może on pracować w systemach czasu pracy przewidujących pracę ponad 8 godzin na dobę.
Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych – pracodawca nie może zatrudniać pracownika, bez jego zgody, w godzinach nadliczbowych. Pracodawca ma prawo nakazać ojcu pracę w nadgodzinach wyłącznie wtedy, gdy matka dziecka nie pracuje.
Zakaz pracy w porze nocnej – pracodawca nie może zatrudniać pracownika, bez jego zgody, w porze nocnej, obejmującej ustalone w regulaminie pracy 8 godzin pomiędzy godzinami 21.00 a 7.00.
Zakaz zatrudniania w przerywanym systemie czasu pracy – pracodawca nie może zatrudniać pracownika, bez jego zgody w tzw. systemie przerywanego czasu pracy. Pracę świadczy się wtedy w cyklach, pomiędzy którymi przewidziana jest przerwa trwająca nie dłużej niż 5 godzin w ciągu doby.
Zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy – pracodawca nie może delegować pracownika, bez jego zgody, poza stałe miejsce pracy. Za odmowę wyjazdu w podróż służbową pracodawca nie ma prawa zwolnić pracownika lub obniżyć mu z tego powodu wynagrodzenia.
Usługi księgowe
BRGS Biuro Rachunkowe Grzegorz Sasin
Warszawa (Praga)