Czym jest staż pracy?

Kodeks pracy nie podaje definicji „stażu pracy”. Przyjmuje się, że staż pracy to długość wszystkich okresów zatrudnienia, w trakcie których pracownik świadczył pracę w ramach stosunku pracy, czyli na podstawie:

– umowy o pracę,
– spółdzielczej umowy o pracę,
– powołania,
– mianowania,
– wyboru.

Nie ma znaczenia, czy miał przerwy w zatrudnieniu, ani wielkość etatu czy tryb rozwiązania stosunku pracy.

Staż pracy decyduje o uzyskaniu różnego rodzaju praw pracowniczych. Jakie to są prawa? Co się składa na staż pracy i jak go się wylicza?

Jakie okresy wliczają się do stażu pracy?

Do stażu pracy wlicza się przede wszystkim wspomniany wyżej łączny okres zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Jeżeli w danym okresie pracownik był zatrudniony na podstawie więcej niż jednej umowy o pracę, do stażu pracy wlicza się wyłącznie jeden z tych okresów.

Staż pracy nie jest jednak związany tylko z okresami, kiedy dany pracownik faktycznie świadczył pracę w ramach stosunku pracy. Do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, wliczane są również niektóre okresy, kiedy dana osoba pozostawała poza stosunkiem pracy, ale zostały one uwzględnione w konkretnych przepisach prawa pracy. Są to:

– okres pracy poza granicami kraju, u pracodawcy zagranicznego – należy to potwierdzić dokumentami, które, na wniosek pracodawcy, powinny zostać przetłumaczone na język polski,
– okres czynnej i zawodowej służby wojskowej,
– okres, za który sąd przyznał pracownikowi przywróconemu do pracy wynagrodzenie, gdy ten podjął pracę,
– okres, o który skrócono czas wypowiedzenia w razie zwolnienia pracownika z pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, za który przyznano pracownikowi odszkodowanie,
– okres prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego bądź wykonywanie pracy w gospodarstwie rolnym należącym do współmałżonka,
– urlop wychowawczy,
– urlop szkoleniowy, gdy pracownik bez skierowania od pracodawcy decyduje się podnieść kwalifikacje zawodowe,
– okres odbywania studiów doktoranckich – jednak nie więcej niż 4 lata i pod warunkiem uzyskania tytułu doktora,
– okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych i stypendium otrzymywanego przez bezrobotnego w trakcie szkolenia, na które został skierowany przez starostę, a także stypendium otrzymywanego bądź w trakcie odbywania stażu na podstawie skierowania starosty, bądź przez uczestnika przygotowania zawodowego dorosłych (co ważne – bycie bezrobotnym bez prawa do zasiłku nie jest brane pod uwagę).

Wszystkie te okresy podlegają sumowaniu i zaliczeniu do pracowniczego stażu pracy.

Czego nie wlicza się do stażu pracy?

Do stażu pracy nie wliczają się okresy:

– pracy na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej lub innej umowy cywilnoprawnej,
– prowadzenia działalności gospodarczej,
– urlopu bezpłatnego.

Jakie uprawnienia pracownicze są zależne od stażu pracy?

Od długości stażu pracy są zależne różnego rodzaju uprawnienia pracownicze, takie jak:

– prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego,
– prawo do dłuższego okresu wypowiedzenia,
– prawo do odprawy,
– prawo do nagrody jubileuszowej.

Bezprawne pozbawienie pracownika uprawnień wynikających ze stażu pracy jest zagrożone karą grzywny od 1000 zł do nawet 30 000 zł.

Staż pracy a płatny urlop wypoczynkowy

Jednym z najważniejszych uprawnień pracowniczych jest prawo do corocznego, nieprzerwanego i płatnego urlopu wypoczynkowego. Jego długość zależy od stażu pracy.

Zgodnie z Kodeksem pracy pracownikowi przysługuje:

– 20 dni urlopu – jeżeli pracownik ma staż pracy krótszy niż 10 lat,
– 26 dni urlopu – jeżeli pracownik ma staż pracy co najmniej 10 lat.

Co ważne – w przypadku wyliczania urlopu wypoczynkowego do stażu pracy dodaje się również ukończone okresy nauki. Nie ma przy tym znaczenia, w jakim systemie odbywała się nauka – dziennym, zaocznym czy wieczorowym.

I tak do stażu pracy wlicza się z tytułu ukończenia:

– zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
– średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
– średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
– średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
– szkoły policealnej – 6 lat,
– szkoły wyższej – 8 lat.

Okresy te się nie sumują. Wliczeniu do stażu urlopowego podlega TYLKO okres nauki odpowiadający najwyższemu poziomowi wykształcenia osiągniętego przez pracownika. Jeżeli pracownik ukończył studia wyższe dolicza mu się 8 lat stażu, niezależnie od tego, ile trwały dane studia wyższe (3-letnie licencjackie, 4-letnie inżynierskie czy 5-letnie magisterskie), jak długo rzeczywiście studiował i ile kierunków ukończył.

Jeśli pracownik uczęszczał do szkoły i jednocześnie był zatrudniony, do stażu urlopowego wlicza mu się albo okres nauki, albo okres pracy – zależnie od tego, który jest korzystniejszy.

Staż pracy a dłuższy okres wypowiedzenia

Staż pracy ma wpływ na okres wypowiedzenia. Do stażu zakładowego wlicza się wszystkie okresy pracy u danego pracodawcy, bez względu na długość ewentualnych przerw między poszczególnymi umowami.

Okres wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony i nieokreślony wynosi:

– 2 tygodnie – jeżeli staż pracy wynosi mniej niż 6 miesięcy,
– 1 miesiąc – jeżeli staż pracy wynosi co najmniej 6 miesięcy,
– 3 miesiące – jeżeli staż pracy wynosi co najmniej 3 lata.

Okres wypowiedzenia umowy o pracę na okres próbny wynosi:

– 3 dni robocze – jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni,
– 1 tydzień – jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie,
– 2 tygodnie – jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące.

Co ważne – sam okres wypowiedzenia wlicza się do całkowitego stażu pracy u danego pracodawcy.

Staż pracy a odprawa

Jeśli pracownik zostanie zwolniony z pracy może mieć prawo do uzyskania odprawy. Jej wysokość zależy od stażu pracy u danego pracodawcy, który oblicza się uwzględniając wszystkie okresy zatrudnienia u tego pracodawcy, nawet jeśli były między nimi przerwy. I tak pracownikowi może należeć się odprawa:

– w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli staż pracy wynosi poniżej niż 2 lat,
– w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli staż pracy wynosi od 2 do 8 lat,
– w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli staż pracy wynosi ponad 8 lat.

Staż pracy a prawo do nagrody jubileuszowej

Staż pracy w sektorze budżetowym ma wpływ na obowiązkowe wypłacenie pracownikowi nagrody jubileuszowej. W zakładach spoza sfery budżetowej przyznanie dodatkowych premii lub nagród powinno być określone w przepisach wewnętrznych obowiązujących u pracodawcy lub w zawartej z pracownikiem umowie. Wysokość nagrody oraz warunki jej przyznania zazwyczaj są ustalane wtedy indywidualnie.

Staż pracy a prawo do emerytury

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku mają prawo do emerytury, jeśli:

– ukończyły powszechny wiek emerytalny – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,
– przynajmniej 1 dzień opłacały składki z tytułu ubezpieczenia społecznego lub ubezpieczenia emerytalnego i rentowych.

Sam staż pracy nie decyduje więc o prawie do emerytury, ale może mieć wpływ na jej wysokość. Gdy wyliczone na podstawie składek świadczenie jest niższe od minimalnej gwarantowanej emerytury, która od marca 2024 roku wynosi 1780,96 zł brutto miesięcznie, ZUS może je podwyższyć do tej kwoty. By tak się stało należy mieć udokumentowany staż pracy, który wynosi 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Staż emerytalny jest ustalany według innych zasad niż staż pracy dla uprawnień pracowniczych.

Na staż emerytalny składają się okresy składkowe i nieskładkowe. Okresy składkowe to te, w których płacone były składki na ubezpieczenie emerytalne. Okresy nieskładkowe to te, w których składka emerytalna nie była płacona, ale z różnych powodów zostały w przepisach prawa uwzględnione w stażu emerytalnym. Obowiązuje przy tym ogólna zasada, że w ustalonym ostatecznie stażu emerytalnym można uwzględnić okres bezskładkowy, jeśli stanowi on maksymalnie 1/3 okresów składkowych.

Jednym z okresów nieskładkowych jest nauka w szkole wyższej, na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów, a także studia doktoranckie i aspirantura naukowa. Lata nauki w szkole średniej co do zasady nie wliczają się do emerytury.

Uwzględniając te wszystkie przepisy posłużmy się przykładem. Kobieta, która przepracowała 15 lat na umowie o pracę nie ma odpowiedniego stażu, by otrzymać emeryturę minimalną, ale jeśli ukończyła 5-letnie studia – będzie miała w sumie wymagane 20 lat stażu i uzyska prawo do minimalnego świadczenia emerytalnego.

2024-04-18

Usługi księgowe
BRGS Biuro Rachunkowe Grzegorz Sasin
Warszawa (Praga)