Nowe urlopy w Kodeksie pracy

9 marca 2023 roku sejm przyjął ustawę, której celem jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego przepisów dwóch dyrektyw unijnych. Pierwsza z nich – tzw. work-life balance – dotyczy przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej. Druga to tzw. dyrektywa rodzicielska, w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów.

W związku z uchwalonymi zmianami w Kodeksie pracy zacznie obowiązywać nowy urlop opiekuńczy oraz nowy urlop z powodu siły wyższej. Zmianom ulegną też niektóre przepisy dotyczące urlopu rodzicielskiego i ojcowskiego.

Kto będzie mógł skorzystać z nowych przepisów?

Nowy urlop z powodu siły wyższej

Do Kodeksu pracy zostało wprowadzone zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem.

Pod pojęciem działania siły wyższej należy rozumieć zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia, któremu nie można było zapobiec. Pracownik będzie mógł skorzystać z tego zwolnienia, gdy na przykład wydarzą się pilne sprawy rodzinne spowodowane chorobą lub wypadkiem, które będą wymagały jego natychmiastowej i niezbędnej obecności.

Urlop z powodu siły wyższej będzie przysługiwał w wymiarze 2 dni lub 16 godzin.

Wniosek o udzielenie urlopu powinien być złożony najpóźniej w dniu korzystania ze zwolnienia.

Za czas zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej pracownik zachowa prawo do 50% wynagrodzenia, które jest naliczane na takich samych zasadach, jak za czas urlopu wypoczynkowego. Pozostałe uprawnienia pracownicze pozostają w mocy.

Nowy urlop opiekuńczy

Urlop opiekuńczy to nowe pojęcie w Kodeksie pracy.

Zgodnie z przepisami z urlopu opiekuńczego będzie mógł skorzystać pracownik, który będzie musiał zapewnić opiekę lub wsparcie osobie będącej członkiem rodziny, lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, o ile wymaga ona opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Za członka rodziny będą uważani: syn, córka, matka, ojciec lub małżonek.

Urlop opiekuńczy będzie udzielany w maksymalnym wymiarze 5 dni w skali roku, w dniach, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Urlop będzie udzielany na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. We wniosku trzeba będzie podać imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika oraz, w przypadku członka rodziny ‒ stopień pokrewieństwa z pracownikiem, a w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny ‒ miejsce zamieszkania tej osoby.

Urlop opiekuńczy może być wykorzystany w całości lub w części.

Za czas urlopu opiekuńczego pracownikowi nie będzie przysługiwało wynagrodzenie.

Okres urlopu opiekuńczego będzie wliczany do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Wydłużony urlop rodzicielski

Urlop rodzicielski może zostać przyznany dopiero po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego lub urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego. Urlop rodzicielski może być wykorzystywany przez obydwoje rodziców, może być udzielany w całości lub w częściach.

Nowe przepisy wydłużają łączny wymiar urlopu rodzicielskiego dla obojga rodziców.

Dotychczas w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie urlop wynosił 32 tygodnie (224 dni). Będzie wydłużony do 41 tygodni (287 dni).

W przypadku urodzenie dwojga i więcej dzieci przy jednym porodzie urlop wynosił 34 tygodnie (238 dni). Będzie wydłużony do 43 tygodnie (301 dni).

W sytuacji przysposobienie dzieci do 7 roku życia (do 10 lat z odroczonym obowiązkiem szkolnym) urlop wynosił 29 tygodni (203 dni). Będzie wydłużony do 38 tygodni (266 dni).

W przypadku dziecka niepełnosprawnego lub nieuleczalnie chorego urlop był udzielany na takich samych zasadach jak w przypadku dzieci zdrowych. Teraz zostanie wydłużony do 65 tygodni (455 dni) – w przypadku jednego dziecka oraz 67 tygodni (469 dni) – w przypadku dwójki lub większej ilości dzieci.

Urlop rodzicielski ma być udzielany jednorazowo albo w nie więcej niż w pięciu częściach. Będzie można o niego wystąpić dopóki dziecko nie ukończy 6 roku życia.

Od momentu wystąpienia z wnioskiem o przyznanie urlopu rodzicielskiego pracownik nie może zostać zwolniony ani nie mogą być prowadzone wobec niego przygotowania do zwolnienia – w tym okresie pracownik jest objęty ochroną. Jeśli pracodawca nie będzie wywiązywał się z tego obowiązku pracownik może udać się do sądu pracy, a pracodawca musi uzasadnić swoją decyzję, dlaczego podejmował działania sprzeczne z Kodeksem pracy.

Nieprzenoszalna część urlopu rodzicielskiego

Dotychczas często zdarzały się sytuacje, gdy z urlopu rodzicielskiego korzystała wyłącznie matka dziecka. Nowe przepisy to zmieniają i mają na celu ułatwienie podziału urlopu pomiędzy oboje rodziców dziecka.

Po zmianach urlop rodzicielski nie będzie mógł być wykorzystany tylko przez jednego z rodziców. Co najmniej 9 tygodni urlopu będzie musiało być wykorzystane przez drugiego rodzica. Nie będzie możliwości zrzeczenia się tej części i przeniesienia jej na rzecz drugiego z nich. To tzw. nieprzenoszalna część urlopu rodzicielskiego.

Oznacza to, że jeden z rodziców, najczęściej matka dziecka, może skorzystać z urlopu rodzicielskiego w maksymalnym wymiarze 32 tygodni lub 34 tygodni. Pozostałe 9 tygodni zostaje do wykorzystania dla drugiego rodzica, najczęściej ojca dziecka. Nie będzie on mógł „odstąpić” tych 9 tygodni matce dziecka. Przy czym istnieje możliwość skorzystania z urlopu rodzicielskiego przez oboje rodziców jednocześnie.

Za 9-tygodniowy urlop rodzicielski pracownik otrzyma zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru wynagrodzenia.

Urlop ojcowski – zmiany od 2023 roku

Ojciec dziecka ma prawo do skorzystania z urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni. Może go wykorzystać jednorazowo lub w dwóch częściach, z których każda wynosi jeden tydzień. Prawo do urlopu ojcowskiego pozostaje wyłącznym i samodzielnym prawem pracownika-ojca, niezależnym od uprawnień matki dziecka i przysługuje także w sytuacji, gdy matka nie jest pracownicą, i nie może korzystać z urlopów związanych z urodzeniem dziecka.

Nowelizacja ustawy nie zmienia charakteru urlopu ojcowskiego, skraca jednak czas na skorzystanie z niego.

Według dotychczasowych przepisów urlop ojcowski przysługuje nie dłużej niż do:

– ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia
albo
– upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Teraz czas ten zostanie skrócony o połowę. Pracownik-ojciec wychowujący dziecko będzie mógł skorzystać z urlopu ojcowskiego nie dłużej niż do:

– ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia
albo
– upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Dodatkowo nowelizacja określa precyzyjnie cel, któremu ma służyć urlop ojcowski. Może on być wykorzystywany wyłącznie w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Zmieniona została również formuła składania wniosków o udzielenie takiego urlopu. Może on być składany zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej.

Pracownicy-ojcowie wychowujący dzieci w dniu wejścia w życie nowych przepisów mają prawo do urlopu ojcowskiego na zasadach określonych w przepisach dotychczasowych. Nowe zasady będą dotyczyć pracowników-ojców, którzy rozpoczęli wychowywanie dzieci po wejściu w życie nowelizacji.

Więcej o prawach ojca-pracownika: Urlopy, dni wolne – jakie prawa ma ojciec-pracownik?

Dodatkowe przerwy w pracy

Pracownicy zyskają dodatkowe przerwy w trakcie pracy. Uzależnione są one od wymiaru czasu pracy.

Dotychczas pracownikowi, którego dobowy wymiar pracy przekracza 6 godzin, przysługuje 15-minutowa przerwa.

Na podstawie nowych przepisów, jeśli dobowy wymiar czasu pracy będzie przekraczał:

– 9 godzin – wprowadzona zostaje druga przerwa w pracy trwająca co najmniej 15 minut,
– 16 godzin – wprowadzona zostaje trzecia przerwa w pracy trwająca co najmniej 15 minut.

Wszystkie przerwy wliczane są do czasu pracy pracownika.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Ustawa została 23 marca 2023 roku podpisana przez prezydenta. 4 kwietnia 2023 roku została opublikowana w Dzienniku Ustaw i wejdzie w życie 26 kwietnia 2023 roku.

Przeczytaj też o innych zmianach wprowadzonych w 2023 roku w przepisach Kodeksu pracy:

Praca zdalna w Kodeksie pracy 2023
Umowa o pracę – zmiany w 2023 roku
Zmiany w prawie pracy – nowe uprawnienia pracowników

Z opublikowaną w Dzienniku Ustaw nowelizacją Kodeksu pracy możesz zapoznać się pod adresem:
https://www.dziennikustaw.gov.pl/D2023000064101.pdf

2023-03-24

Usługi księgowe
BRGS Biuro Rachunkowe Grzegorz Sasin
Warszawa (Praga)